Cây mận được trồng tại huyện Mộc Châu từ những năm 1980. Với khí hậu thời tiết, đất đai tại Cao nguyên Mộc Châu là những yếu tố thuận lợi cho cây mận sinh trưởng và phát triển, cho ra những trái mận chất lượng, giòn, thơm và căng mọng so với những khu vực khác. Hiện nay, diện tích cây mận trên địa bàn lên đến 2.700ha, sản lượng 24.000 tấn/năm. Mận đã trở thành một trong những cây trồng chủ lực giúp người dân nơi đây xóa đói giảm nghèo hiệu quả. Tuy nhiên, mận trồng tại Mộc Châu chủ yếu là giống mận Tam Hoa, thời gian thu hoạch ngắn nên gặp khó khăn trong tiêu thụ. Bên cạnh đó, nhiều vườn mận già cỗi, chưa có kỹ thuật chăm sóc vườn quả nên mận bị sâu bệnh, người dân đốn tỉa không đúng kĩ thuật nên vườn mận nhanh già cỗi, dẫn đến năng suất và chất lượng quả giảm. Để đa dạng hóa sản phẩm cây ăn quả ôn đới, làm cơ sở để bố trí cơ cấu bộ giống mận rải vụ thu hoạch, nâng cao giá trị sản phẩm, góp phần nâng cao thu nhập và hiệu quả sản xuất cho người dân tại địa phương, tháng 7/2017, tiến sĩ Lê Đức Khánh và HTX Dịch vụ phát triển nông nghiệp 19/5 triển khai thực hiện dự án sản xuất thử nghiệm “Xây dựng mô hình sản xuất thử nghiệm Mận chín sớm tại Mộc Châu Sơn La”.

Trong 03 năm nghiên cứu, dự án đã tiến hành trồng thử nghiệm 4 giống mận chín sớm October Blood, Unkown, Gulf gold và mận cơm tại Mộc Châu tại Trại nghiên cứu cây ăn quả ôn đới của HTX Dịch vụ phát triển Nông nghiệp 19/5, kỹ thuật chăm sóc, bón phân, phòng trừ sâu bệnh, đốn tỉa tạo tán thời kì kiến thiết cơ bản được duy trì hàng năm. Qua theo dõi, đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của mô hình trồng thử nghiệm, nhóm nghiên cứu nhận thấy giống Unkown và October Blood chín sớm, có thời gian thu hoạch từ 15/4 đến 5/5, khối lượng quả trung bình 38 - 40g/quả, đây là 2 giống mận phù hợp với điều kiện sinh thái vùng cao nguyên Mộc Châu, thích hợp để rải vụ chín sớm. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu dự án ACIAR “Phát triển cây ăn quả ôn đới có nhu cầu thấp về đơn vị lạnh thích hợp với Úc, Thái Lan, Lào, Việt Nam”, dự án đã xác định được đào thóc địa phương là giống thích hợp làm gốc ghép cho việc xây dựng mô hình nhân giống, do các giống mận Unkown và October Blood thu hoạch sớm hơn gần 01 tháng, vì vậy các cành lấy mắt thuần thục sớm hơn, có thể ghép sớm hơn so với mận chính vụ. Kết quả sau 6 tháng ghép, các mầm phát triển tốt chiều dài khoảng từ 19 – 21 cm, tỷ lệ xuất vườn đạt trên 90%. Trong 2 năm 2017 – 2018, đã có 5.000 cây giống mận chín sớm đạt tiêu chuẩn cung cấp xây dựng mô hình trồng 04 ha mô hình thuộc dự án tại huyện Mộc Châu và Vân Hồ cũng như phục vụ cho việc mở rộng diện tích trồng cây ăn quả ôn đới của HTX và cung cấp cho xã viên.

Đoàn công tác Sở KH&CN Sơn La kiểm tra mô hình mận chín sớm tại HTX Dịch vụ Nông nghiệp 19/5,

huyện Mộc Châu.

Tiến sĩ Lê Đức Khánh, chủ nhiệm đề tài, cho biết: Năm 2019, dự án tiến hành chăm sóc 4 ha mô hình trồng thử nghiệm. Kết quả theo dõi, đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển các cây mận chính sớm 2 năm tuổi tại 6 vườn mô hình cho thấy các giống mận chín sớm Unknown và October Blood đều sinh trưởng phát triển tốt; đường kính gốc trung bình đạt từ 3,07 – 3,39 cm, đường kính cành cấp 1 từ 1,87 cm – 2,07 cm, đường kính tán từ 226 – 248 cm. Các cây được đốn tỉa trong thời kỳ kiến thiết cơ bản tốt, kiểu tán dạng hình phễu, khả năng phân hóa mần hoa tốt trong mùa đông. Đặc biệt là việc thực hiện kỹ thuật đốn tỉa đúng thời điểm đã góp phần nâng cao năng suất, chất lượng quả mận, qua 2 năm thực hiện thí nghiệm đốn tỉa cây mận chính sớm cho thấy, các cây đốn tỉa nhiều cảnh trẻ, thời gian rụng lá muộn hơn só với cây không được đón tỉa gần 1 tháng, hạn chế khả năng ra hoa sớm ở những năm có mùa đông ấm, những cây được đốn tỉa luôn có nhiều cảnh trẻ, khả năng ra hoa đậu quả cao, năng suất và chất lượng quả ổn định, tán cây thông thoáng, mọi vị trí trên cây nhận đủ ánh sáng nên cho quả màu sắc đẹp, hấp dẫn, đặc biệt là do chín sớm nên có ưu thế về thị trường, đây là điều kiện để ngành nông nghiệp tiếp tục nghiên cứu, quy hoạch vùng trồng hợp lý, gắn với phát triển du lịch.

Kết quả dự án là cơ sở khoa học cho việc nhân rộng diện tích trồng mận chín sớm mở ra hướng phát triển kinh tế mới cho người dân và làm phong phú thêm các đặc sản nông nghiệp địa phương, đáp ứng yêu cầu của thị trường, đồng thời giúp bà con nông dân chuyển đổi cơ cấu trồng cây ăn quả có chất lượng cao cũng như cung cấp kỹ thuật thâm canh nhằm tăng năng suất, nâng cao giá trị sản phẩm quả tươi, góp phần tạo thu nhập ổn định đời sống cho người dân.

Ánh Nguyệt