Với mục tiêu đánh giá thực trạng công tác quản lý bảo vệ rừng để thấy rõ kết quả đã đạt được và những hạn chế tồn tại, từ đó xây dựng các cơ sở lý luận về quản lý rừng cộng đồng bền vững, xây dựng được các mô hình quản lý rừng cộng đồng bền vững, hiệu quả cho từng vùng sinh thái; đề xuất các giải pháp quản lý, phát triển rừng cộng đồng bền vững, hiệu quả và phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của từng vùng trong tỉnh, tháng 6/2019, UBND tỉnh Sơn La đã phê duyệt cho Chi cục Kiểm lâm tỉnh Sơn La thực hiện đề tài “Nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quản lý rừng cộng đồng, đề xuất các biện pháp quản lý rừng cộng đồng bền vững trên địa bàn tỉnh Sơn La”.

Theo thống kê, tỉnh Sơn La có diện tích rừng và đất lâm nghiệp trong quy hoạch là 967.034 ha, trong đó có 5.420 cộng đồng quản lý với diện tích trên 501.501 ha, chiếm 51,86% tổng diện tích rừng và đất lâm nghiệp do đó việc quản lý, bảo vệ và sử dụng bền vững rừng cộng đồng đóng vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội và cải thiện cuộc sống cho người dân địa phương, bảo vệ môi trường sinh thái, chống biến đổi khí hậu của tỉnh Sơn La. Với ý nghĩa từ rừng mang lại, những năm qua, công tác bảo vệ và phát triển rừng được các cấp, ngành, địa phương quan tâm thực hiện quyết liệt. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng (BV&PTR); các chính sách hỗ trợ đầu tư, chi trả dịch vụ môi trường rừng được triển khai hiệu quả, đã góp phần nâng cao nhận thức của người dân; kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm các vụ vi phạm Luật bảo vệ và Phát triển rừng…Tuy nhiên, thực tế hiện nay công tác quản lý rừng cộng đồng còn một số vấn đề tồn tại như: Việc xác lập quyền sử dụng rừng cộng đồng của cộng đồng chưa thực sự rõ ràng; Nhiều cộng đồng điều hành quản lý bảo vệ rừng chưa hiệu quả, do thiếu cơ sở hoạt động trong quản lý, bảo vệ rừng; Nhiều diện tích rừng cộng đồng đang bị suy giảm về số lượng và chất lượng tài nguyên rừng; Thực trạng công tác quản lý, bảo vệ rừng cộng đồng của các cộng đồng dân cư còn nhiều bất cập, chưa phát huy được sự tham gia và trách nhiệm của người dân trong quản lý, bảo vệ rừng; Toàn tỉnh chưa có mô hình quản lý rừng cộng đồng thật sự bền vững, hiệu quả để có thể triển khai nhân rộng.

Xuất phát từ yêu cầu thực tế, năm 2019, Chi Cục Kiểm lâm tỉnh được phê duyệt triển khai thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học “Nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quản lý rừng cộng đồng, đề xuất các biện pháp quản lý rừng cộng đồng bền vững trên địa bàn tỉnh Sơn La”, đề tài do thạc sĩ Đỗ Văn Ánh làm chủ nhiệm. Qua kết quả nghiên cứu, quản lý rừng cộng đồng của tỉnh Sơn La đã có khung pháp lý và chính sách cơ bản cho phát triển rừng cộng đồng và luôn nhận được sự quan tâm, hướng dẫn chỉ đạo từ các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng, có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa kiểm lâm địa bàn; chính quyền xã. Nguồn kinh phí được chi trả từ dịch vụ môi trường rừng cộng đồng đã hỗ trợ rất tốt cho công tác quản lý bảo vệ rừng của bản. Tuy nhiên, sự gia tăng dân số và nhu cầu cuộc sống về diện tích nhà ở, diện tích đất canh tác, nhu cầu khai thác gỗ cũng như phần lớn các bản chưa quy hoạch diện tích chăn thả, việc chăn thả diễn ra tự nhiên nên có tác động không nhỏ đối với rừng cộng đồng tỉnh Sơn La. Trong khi đó, hệ lụy từ tài nguyên rừng bị suy giảm làm cho lũ lụt, sạt ở đất liên tục xảy ra thiệt hại rất lớn về kinh tế, xã hội, môi trường, biến đổi khí hậu, ảnh hưởng không nhỏ tới diễn biến thời tiết ngày một phức tạp, mùa lạnh, nhiệt độ xuống thấp, đặc biệt là vùng núi cao, nguy cơ bị băng tuyết làm cây cối bị chết khô; mùa hè khô, nắng nóng kéo dài, nhiệt độ tăng nguy cơ cháy rừng cao.

Đề tài lựa chọn 4 xã với 53 bản thuộc để nghiên cứu, gồm: xã Nậm Lạnh, huyện Sốp Cộp; xã Chiềng Bôm, huyện Thuận Châu; xã Mường Do, huyện Phù Yên; xã Mường Sang, huyện Mộc Châu để đánh giá tài nguyên rừng cộng đồng, những tác động của rừng cộng đồng về mặt kinh tế, xã hội, môi trường. Trong số 53 bản có rừng cộng đồng đã có 29 bản xây dựng kế hoạch quản lý bảo vệ rừng, chiếm tỷ lệ 54,7%, 53/53 bản xây dựng được quy ước bảo vệ rừng và Quỹ phục vụ cho các hoạt động quản lý bảo vệ rừng cộng đồng của bản. Công tác phát triển rừng cộng đồng đã được thực hiện ở 14/53 bản chiếm 26,42%, trong đó có 7 bản trồng cây lâm sản dưới tán rừng quy mô từ 2 - 7ha; 10 bản đã thực hiện biện pháp khoanh nuôi xúc tiến tái sinh bằng các loài cây bản địa, bằng nguồn giống do bản tự ươm với quy mô từ 5 - 15ha. Trên cơ sở đó, đề tài đã hỗ trợ 4 bản xây dựng đầy đủ khung của mô hình quản lý rừng cộng đồng bền vững, nhằm nâng cao nhận thức của người dân về vai trò, tác dụng, trách nhiệm quản lý rừng cộng đồng, đảm bảo cộng đồng của 4 bản nắm chắc và vận dụng rất tốt, hiệu quả các nội dung của QLRBV.

Trong công tác nghiên cứu tác động các biện pháp lâm sinh, nhóm nghiên cứu thực hiện biện pháp kỹ thuật lâm sinh để nâng cao chất lượng rừng cộng bằng trồng cây lâm sản ngoài gỗ (Sa nhân tím) dưới tán rừng và khoanh nuôi xúc tiến tái sinh có trồng bổ sung cây Trám đen. Dựa trên các chỉ tiêu về vị trí, loại rừng, trạng thái rừng, loại đất, đặc điểm đất đai, độ cao, độ dốc trung bình, đề tàitiến hành trồng 1ha cây sa nhân tím tại Bản Nậm Lạnh, xã Nậm Lạnh, huyện Sốp Cộp và Bản Lùn, xã Mường Sang, huyện Mộc Châu quy mô 0,5ha/mô hình. Trồng 2ha cây Trám đen tại Bản Nhộp, xã Chiềng Bôm, huyện Thuận Châu và Bản Lằn, xã Mường Do, huyện Phù Yên. Đánh giá sự sinh trưởng, phát triển của mô hình trồng cây lâm sản ngoài gỗ dưới tán rừng 12 tháng tuổi cho thấy: Mô hình trồng cây Sa nhân tím, cây sinh trưởng, phát triển tốt, có tỷ lệ sống cao trung bình từ 85 - 86,3%, chiều cao trung bình đạt từ 65 cm - 64,6cm. Đối với mô hình khoanh nuôi xúc tiến tái sinh, cây trám đen sinh trưởng phát triển tốt, có tỷ lệ sống trung bình đạt từ 90,8% - 91,7%, chiều cao trung bình đạt từ 2,3 cm - 2,5 cm. Dự kiến hiệu quả kinh tế, từ năm thứ 6 đến năm thứ 10 cây trám đen cho thu hoạch và sau 3 năm cây sa nhân tím cho thu hoạch, đây là mục tiêu cao chất lượng, giá trị rừng cộng đồng thông qua trồng cây lâm sản dưới tái rừng, trồng bổ sung bằng các loài cây lâm sản ngoài gỗ có giá trị kinh tế cao phù hợp với chủ trương, chính sách của địa phương trong việc chuyển dịch cơ cấu cây trồng, đồng thời là cơ sở để chính quyền địa phương có phương án nhân rộng mô hình để tạo ra vùng nguyên liệu, liên kết phát triển sản phẩm góp phần bổ sung nguồn kinh phí cho Quỹ bảo vệ và phát triển rừng cộng đồng của các bản, phục cụ công tác quản lý bảo vệ rừng cộng đồng của bản được hiệu quả, bền vững cũng như phục hồi, nâng cao độ che phủ rừng.

Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu thu thập được, nhóm thực hiện đề tài đã đề xuất các giải pháp quản lý rừng cộng đồng bền vững trên địa bàn tỉnh Sơn La, như: Cần ban hành chính sách thu hút các nhà đầu tư, các nguồn vốn hỗ trợ của các tổ chức trong và ngời nước, các doanh nghiệp, các công ty… về liên kết trồng rừng, phát triển lâm sản ngoài gỗ và bao tiêu sản phẩm, sản xuất theo chuỗi giá trị nâng cao giá trị của rừng; Đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, phát triển thị trường thúc đẩy sản xuất lâm nghiệp phát triển bền vững; Ban hành chính sách hưởng lợi từ rừng cộng đồng theo từng loại rừng một cách cụ thể, chi tiết; Có các chính sách hỗ trợ người dân trong các cộng đồng phát triển sản xuất ổn định đời sống kinh tế, giảm áp lực tới rừng cộng đồng. Cần có chính sách hỗ trợ riêng về phát triển rừng cộng đồng như hỗ trợ trồng cây lâm sản ngoài gỗ dưới tán rừng, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh có trồng bổ sung. Đồng thời, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền địa phương trong công tác chỉ đạo, đôn đốc, kiểm tra việc hiện nghiêm Luật Lâm nghiệp, các quy định về Bảo vệ rừng, PCCCR...

Để nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác quản lý bảo vệ rừng, thời gian tới, tỉnh Sơn La cần quan tâm triển khai quyết liệt hơn nữa các giải pháp quản lý, bảo vệ và phát triển rừng; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về rừng, nỗ lực nâng cao chất lượng rừng phòng hộ đầu nguồn, góp phần tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho người dân, từng bước thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.

                                                                                                         Ánh Nguyệt - Phan Dương