Trong những năm qua, cây chuối đã trở thành một trong những cây ăn quả chủ lực, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho nhiều hộ dân trên địa bàn huyện Yên Châu. Đến nay, toàn huyện có trên 566 ha chuối, trong đó diện tích cho sản phẩm là trên 387 ha với sản lượng mỗi năm đạt khoảng 6.000 tấn, được trồng tập trung tại các xã: Chiềng Đông, Sặp Vạt, Chiềng Hặc, Tú Nang. Đa phần chuối trồng chủ yếu tại Yên Châu là giống chuối tây, ban đầu được bà con trồng để lấy quả phục vụ gia đình, sau dần trở thành thứ hàng hóa đặc sản được nhiều người biết đến bởi độ ngọt và vị thơm ngon đặc trưng.
Trước đây, trong khâu tiêu thụ sản phẩm, quả chuối tươi Yên Châu vẫn chưa có bao bì hay tem nhãn nào thể hiện được nguồn gốc xuất xứ; các thương lái thường thu mua theo từng đợt, giá cả không ổn định. Đối với sản phẩm chuối sấy dẻo, chuối sấy giòn đang được Công ty cổ phần rượu Việt - Pháp sử dụng với tên nhãn hiệu là “Chuối sấy dẻo Yên Châu”. Tuy nhiên, các sản phẩm này chưa được đăng ký bảo hộ, nhãn hiệu thiết kế đơn giản, chưa có hệ thống nhận diện trên thị trường; người tiêu dùng thiếu thông tin về nguồn gốc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm. Điều này, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả sản xuất, kinh doanh của các cơ sở sản xuất và danh tiếng đặc sản của địa phương.
Nhằm tạo điều kiện cho sản phẩm chuối Yên Châu khẳng định chỗ đứng trên thị trường, từ năm 2018, Sở Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với huyện Yên Châu, Công ty Nghiên cứu tư vấn chuyển giao công nghệ và đầu tư 9CONCENTI) thực hiện dự án “Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận “Chuối Yên Châu” cho sản phẩm quả chuối của huyện Yên Châu”.
Qua quá trình triển khai xây dựng dựa trên cơ sở các ý kiến tham gia góp ý tại hội thảo, thống nhất về hệ thống nhận diện và quy chế quản lý sử dụng nhãn hiệu đã lựa chọn được mẫu Logo là hình ảnh quả chuối được thiết kế đồ họa và hình ảnh đồi núi thể hiện sự liên kết của sản phẩm với nguồn gốc xuất xứ và đặc trưng của huyện Yên Châu. Với 2 tông màu chủ đạo là màu vàng sáng và xanh lá, phần chữ được in đậm tạo nên sự nổi bật của thương hiệu. Về tiêu chí cảm quan quả chuối tươi Yên Châu có đăng trưng căng tròn, thôn dài, vỏ mỏng màu vang, thịt quả mềm, có mùi thơm, vị ngọt đặc trưng, chuối sấy dẻo dài, dẹt, thịt mềm, có màu nâu thẫm, mùi thơm, vị ngọt.
Sau hơn 1 năm xây dựng thương hiệu ngày 01 tháng 6 năm 2019, trong khuôn khổ ngày hội Xoài Yên Châu năm 2019 và công bố nhãn hiệu chứng nhận chuối Yên Châu, ông Phan Ngân Sơn - Phó cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) đã trao giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu “Chuối Yên Châu” cho huyện Yên Châu. Theo đó, các sản phẩm được bảo hộ bao gồm quả chuối tươi, chuối sấy dẻo và chuối sấy giòn. Về khu vực được bảo hộ địa lý gồm có 10 xã và 91 bản, trong đó tiêu biểu là các xã Tú Nang, Chiềng Pằn, Viêng Lán.
Ông Phan Ngân Sơn – Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) trao giấy chứng nhận nhãn hiệu “Chuối Yên Châu” cho huyện Yên Châu
Là một trong những gia đình nhiều năm gắn bó với cây chuối, gia đình anh Hoàng Văn Ngoãn ở bản Sai xã Sặp Vạt là một trong những hộ đầu tư phát triển cây chuối theo hướng sản xuất hàng hóa. Cùng anh Ngoãn đi thăm vườn chuối, chúng tôi thấy những cây chuối được trồng theo hàng, xung quanh gốc, cỏ được phát dọn sạch sẽ. Anh Ngoãn cho biết Gia đình anh hiện có trên 1ha chuối đang cho thu hoạch, mỗi năm cũng thu được từ 5 đến 6 tấn quả để xuất bán ra thị trường. Cây chuối đã được trồng rất lâu ở Yên Châu, nhưng trước đây chủ yếu phục vụ cho sinh hoạt. Đến năm 2015 gia đình tham gia trồng cây chuối cấy mô, thấy cây chuối cấy mô này cũng dễ trồng lên rất tốt, mà hiệu quả kinh tế cũng cao. Năm 2019 được tin mừng thêm nữa là đã được cấp chứng nhận chuối Yên Châu rồi, đây là cái mừng của các hộ trồng chuối cũng như gia đình tôi vì hàng hóa của mình sẽ nhiều người biết đến và sẽ tiêu thụ được dễ hơn.
Bên cạnh việc sản xuất nâng cao giá trị sản phẩm chuối thì quy hoạch mở rộng diện tích chuối tại các xã dọc quốc lộ 6, khuyên khích các hộ dân tận dụng địa hình có độ dốc lớn, đất cằn cỗi để trồng chuối được quan tâm. Tập trung hỗ trợ các HTX trồng và kinh doanh chuối theo quy trình sản xuất chuối theo tiêu chuẩn VietGap đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, từng bước nâng cao mẫu mã, chất lượng cho sản phẩm chuối Yên Châu. Ông Quàng Văn Xuân - Giám đốc HTX Xuân Tiến, xã Sặp Vạt huyện Yên Châu cho biết: Hiện HTX chúng tôi trồng được trên 30ha chuối và hiện đang làm thủ tục đề nghị công nhận 22 sản xuất theo quy trình VietGap để sản phẩm tiêu thụ ra thị trường dễ dàng hơn. Khi có chứng nhận VietGap thì sản phẩm chuối của chúng tôi sẽ dễ dàng và siêu thị và xuất khẩu dễ dàng hơn.
Chuối Yên Châu đã có được thương hiệu, để giữ gìn và phát huy thương hiệu sản phẩm chuối đồng thời quảng bá tới các tỉnh trong nước ngoài việc sản xuất chuối đảm bảo các tiêu chuẩn của bà còn nông dân và các hợp tác xã thì cần chung tay của các cấp, ngành của các doanh nghiệp.
Ông Nguyễn Bá Hội - Phó tổng Giám đốc công ty TNHH nghiên cứu và Tư vấn chuyển giao công nghệ và đầu tư (Concetti) cho biết: Chuối Yên Châu là một sản phẩm đặc sản vùng miền. Tuy nhiên nói như vậy nó vẫn phải cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại khác trên thị trường đặc biệt trong bối cảnh hiện nay. Trong thời gian thực hiện dự án chúng tôi đã đưa được chuối Yên Châu khá nhiều cửa hàng khác nhau ở dưới Hà Nội mở rộng chuối Yên Châu ra nhiều vùng khác nhau. Chuối Yên Châu trước đây chỉ có ở Yên Châu nhưng nãy đã được người ở Hà Nội biết đến, người ở Đã Nẵng biết đến, các nơi biết đến. Như vậy chúng tôi đánh giá là thị trường đã bắt đầu rộng mở với chuối Yên Châu. Về hiệu quả thì khi chúng tôi lựa chọn sản phẩm đạt tiêu chuẩn đưa xuống dưới hệ thống siêu thị, các hợp tác xã đưa xuống thì sản phẩm đã được tăng giá rất là nhiều nó lên đến 6-7 nghìn/ 1kg. Như vậy tôi nghĩ đây là một cơ hội để tạo điều kiện cho các hợp tác xã phát triển, cũng là cái đà để thúc đẩy người dân sản xuất một cách tốt hơn trong tương lai.
Ông Nguyễn Viết Mạnh - Giám đốc HTX Rau củ quả Yên Châu cho biết:. Về bản thân chúng tôi cũng là HTX tiêu thụ cũng như là người dân trong hợp tác xã viên nói chung của huyện Yên Châu rất mong các cấp, các ngành của tỉnh quan tâm đến, có chính sách hỗ trợ cho người dân đang trồng chuối, cũng như hỗ trợ cho các HTX tiêu thụ sản phẩm chuối cho bà con làm sao thật sự là mặt hàng đặc sản của huyện Yên Châu.
Việc xây dựng thành công nhãn hiệu chứng nhận “Chuối Yên Châu” là tiền đề, cơ sở quan trọng giúp cho việc sản xuất, kinh doanh thuận lợi, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường, nâng cao giá trị, uy tín chất lượng các sản phẩm từ quả chuối Yên Châu. Tin tưởng các sản phẩm từ chuối Yên Châu sẽ tạo được chỗ đứng vững trên thị trường, đảm bảo các quy định về hàng hóa khi tham gia thị trường xuất khẩu, góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân.
Phan Dương