Trồng mắc ca xen cây cà phê đang mang lại lợi ích kép cho người dân, giảm thiểu tác động của nắng nóng, hạn chế thiệt hại do sương muối, giá rét gây ra, giúp cây cà phê sinh trưởng phát triển tốt. Đặc biệt, sau một thời gian người trồng cà phê có thêm nguồn thu nhập từ khai thác cây trồng xen. Việc trồng cây tạo bóng mát cho cà phê mang lại hiệu quả kinh tế nhưng hiện tại cũng mới chỉ được trồng với diện tích nhỏ, còn lại phần lớn diện tích cà phê trong dân vẫn chưa được thực hiện, nguyên nhân chủ yếu là do người dân sợ các loại cây che bóng sẽ tranh chấp chất dinh dưỡng với cây cà phê, một số hộ dân thực hiện trồng cây ăn quả (bưởi, cam, quýt, chanh, mận, mơ,...) làm bóng mát cho cà phê bởi tán nhỏ, nên thường xuất hiện sâu, bệnh hại làm ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây cà phê.
Mô hình trồng mắc ca xen cà phê chăm sóc năm thứ 2 tại xã Muổi Nọi, huyện Thuận Châu
Xuất phát từ thực trạng trên, bằng nguồn ngân sách Khuyến nông Trung ương, mô hình “Xây dựng mô hình trồng thâm canh cây mắc ca bằng giống tiến bộ kỹ thuật (A16, A38, QN1, OC, 246) tại vùng Tây Bắc” giai đoạn 2021-2023” do Trung tâm Khuyến nông tỉnh Sơn La phối hợp với Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Thương Mại và Đầu Tư Phú Thịnh thực hiện, quy mô 56 ha, trong đó trồng xen 14 ha nương cà phê tại xã Bản Lầm và Muổi Nọi, huyện Thuận Châu, với 19 hộ tham gia. và 21 ha tại xã Chiềng Kheo, huyện Mai Sơn và xã Phổng Lăng, huyện Thuận Châu với 38 hộ tham gia .
Sau hơn 2 năm triển khai, qua đánh giá cho thấy: cây trồng năm 2021: Tỷ lệ sống đạt 96%. Chiều cao cây trung bình 1,7-1,9 m, đường kính gốc trung bình 2,3-2,5cm, sinh trưởng và phát triển tốt, cây không bị sâu bệnh hại. Mô hình trồng mới năm 2022: tỷ lệ sống đạt 98%, không xuất hiện sâu bệnh, đánh giá bước đầu phù hợp với điều kiện khí hậu và sản xuất tại địa phương, đường kính gốc trung bình từ 1,2-1,5cm, chiều cao trung bình 1,1-1,2 m. Việc trồng xen mắc ca giúp vườn cà phê hạn chế cỏ dại, tăng độ ẩm cho cà phê, góp phần giúp cà phê tăng năng suất. Quá trình thực hiện mô hình, Trung tâm Khuyến nông tổ chức được 03 lớp tập huấn về kỹ thuật trồng thâm canh cây mắc ca cho 60 lượt nông dân tham gia mô hình; Hỗ trợ thành lập và ra mắt 03 tổ hợp tác sản xuất mắc ca tại các bản: Có Tình, xã Chiềng Kheo, bản Sẳng Sang, xã Muổi Nọi và bản Lăng Nọi xã Phổng Lăng.
Theo các chuyên gia, cà phê là cây ưa ánh sáng tán xạ, tuy nhiên việc sản xuất cà phê Sơn La phần lớn người dân chưa áp dụng biện pháp trồng cây che bóng. Trong khi tác động của biến đổi khí hậu, về mùa hè trên địa bàn tỉnh thường xuyên xuất hiện các đợt nắng nóng có nhiệt độ từ 36-380C, hoặc có nơi lên đến 38-390C. Do đó, trồng các loại cây bóng cho cây cà phê vừa tạo độ râm mát, đồng thời vẫn đảm bảo ánh sáng cho cây sinh trưởng là giải pháp tối ưu. Hơn nữa qua triển khai một số mô hình trồng xen cây mắc ca trong vườn cà phê của Trung tâm Khuyến nông Sơn La triển khai thực hiện các năm qua cho thấy: Năng suất cà phê thường cao hơn từ 15-25% so với những nương cà phê không có cây che bóng. Do vậy, ngành nông nghiệp tỉnh Sơn La đã khuyến khích các nông hộ sản xuất kinh doanh cà phê cần phổ biến và nhân rộng các mô hình trồng xen cây mắc ca trong các vườn cà phê để không những mang lại hiệu quả kinh tế cao trên một đơn vị diện tích mà còn có tác dụng phòng hộ cho vườn cà phê; đồng thời giảm thiểu lượng nước tưới trong mùa khô, tái cân bằng tự nhiên, điều tiết và ổn định năng suất cà phê.
Sơn La là một tỉnh có nhiều tiềm năng để phát triển cây cà phê, trong những năm qua cây cà phê đã đóng góp quan trọng trong chương trình chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp, nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống của người nông dân, mô hình phát triển cây mắc ca trên địa bàn tỉnh Sơn La được đẩy mạnh theo hướng mở rộng quy mô diện tích hợp lý ở những vùng có điều kiện và tập trung cho đầu tư thâm canh tăng năng suất, phát triển các vùng nguyên liệu có giá trị kinh tế cao sẽ góp phần quan trọng vào thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương vào những năm tới.
Ánh Nguyệt