Nằm ở trung tâm của tiểu vùng Tây Bắc, với những lợi thế về địa lý, Sơn La có diện tích tự nhiên trên 14 ngàn km^2, lớn thứ 3 cả nước. Cùng với đó, Sơn La được thiên nhiên ưu ái, ban tặng cho hai cao nguyên là cao nguyên Mộc Châu và cao nguyên Nà Sản với đất đai màu mỡ phì nhiêu, thuận lợi phát triển cây ăn quả. Đây chính là lợi thế giúp tỉnh vừa phát triển các loại cây trồng giá trị cao một cách tập trung, quy mô lớn vừa đa dạng hóa những nông sản đặc trưng. Bên cạnh những mặt hàng nông sản như xoài, nhãn thì cây mận cũng được biết đến là một loại cây ăn quả chủ lực của tỉnh, là sản phẩm đặc trưng của núi rừng Tây Bắc.

Cây mận (tên khoa học là Prunus domestica.L) được đưa vào trồng ở Mộc Châu từ đầu những năm 1980. Cây mận phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở Sơn La và có hiệu quả kinh tế cao nên đã nhanh chóng được người dân địa phương nhân giống và trồng ra nhiều địa phương trong tỉnh như huyện Yên Châu, Thuận Châu, thành phố Sơn La.... Đến nay, diện tích mận của Sơn La khoảng 11 nghìn ha chiếm khoảng 13% diện tích cây ăn quả của cả tỉnh. Tổng sản lượng quả tươi mỗi năm khoảng 60 nghìn tấn. Cây mận đã và đang trở thành cây trồng mang lại thu nhập lớn cho người dân Sơn La. Quả mận Sơn La có vị chua thanh, ngọt dịu, giòn, thơm so với mận trồng ở vùng đất khác, được người tiêu dùng ưu chuộng và lựa chọn.

Tận dụng lợi thế về điều kiện thổ nhưỡng, tại nhiều vùng có diện tích mận tập trung như các xã Mường Sang, Tân Lập, thị trấn nông trường Mộc Châu, thị trấn Mộc Châu ở huyện Mộc Châu; xã Phiêng Khoài, Loóng Phiêng ở huyện Yên Châu…, người dân đã đầu tư ứng dụng khoa học kỹ thuật, phát triển các vườn cây ăn quả ứng dụng công nghệ cao, trồng và sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP với quy trình sản xuất hữu cơ theo hướng an toàn và bền vững, thân thiện với môi trường. Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại, giới thiệu sản phẩm, găn du lịch trải nghiệm tại các vườn mận thông qua các lễ hội như: “Ngày hội hái mận” hàng năm được tổ chức ở cao nguyên Mộc Châu vào khoảng cuối tháng 5, thời điểm thu hoạch rộ, với nhiều hoạt động phong phú và hấp dẫn, đây là dịp để giới thiệu, quảng bá sản phẩm mận Mộc Châu nói riêng và mận Sơn La nói chung, đồng thời mở rộng hợp tác với các doanh nghiệp trong và ngoài nước để tạo đầu ra cho sản phẩm mận Sơn La. Song song với việc thúc đẩy thực hành canh tác theo tiêu chuẩn trên đồng ruộng nhằm nâng cao chất lượng các sản phẩm quả tươi, các doanh nghiệp và HTX ở Sơn La cũng đẩy mạnh các hoạt động chế biến từ nguồn quả mận tươi ở địa phương thành các sản phẩm như mứt mận, rượu mận nhằm giải quyết đầu ra cho nông sản và tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Các sản phẩm chế biến đa dạng chất lượng cao, trong đó nhiều sản phẩm đã được công nhận là sản phẩm OCOP.

Tuy nhiên, sản xuất, chế biến và tiêu thụ mận ở Sơn La vẫn còn những hạn chế nhất định do quả mận tươi Sơn La nhưng không có bao bì, nhãn mãc hay dấu hiệu nhận biết riêng nên người tiêu dùng không thể phân biệt với các loại mân khác cùng có trên thị trường. Trên 90% khối lượng sản phẩm được tiêu thụ dưới dạng quả tươi, không nhãn mác, thiếu chứng nhận chất lượng nên giá trị gia tăng thấp, có nhiều rủi ro về giá do ảnh hưởng bởi tính thời vụ của sản phẩm. Số cơ sở chế biến còn ít, công nghệ chế biến còn đơn sơ, sản lượng thấp.

Xuất phát từ vai trò quan trọng của cây mận đối với phát triển kinh tế xã hội và đảm bảo sinh kế của người dân, việc bảo hộ thương hiệu cho sản phẩm mận quả tươi và sản phẩm chế biến từ quả mận tươi Sơn La sẽ là cơ sở phát triển bền vững chuỗi giá trị dựa trên xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận "Mận hậu - Sơn La", nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo thêm giá trị gia tăng và thu nhập cho các tác nhân như: Nông dân, Hợp tác xã, Doanh nghiệp chế biến, phân phối tham gia trong chuỗi giá trị mận hậu, tỉnh Sơn La. Góp phần duy trì và nâng cao danh tiếng sản phẩm, cải thiện thu nhập của người dân. Đồng thời, tăng cường khả năng tiếp cận thị trường và mở rộng sản xuất cây mận theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Sơn La. Với ý nghĩa đó, năm 2018, Trung tâm Phát triển nông thôn được phê duyệt thực hiện dự án: Xây dựng, quản lý và phát triển Nhãn hiệu chứng nhận “Mận hậu - Sơn La” cho sản phẩm quả mận hậu, tỉnh Sơn La.

Hội thảo đánh giá cảm quan cho sản phẩm mận hậu của tỉnh Sơn La

Qua hơn 2 năm triển khai, thông qua các hoạt động của dự án như: Khảo sát thực trạng sản xuất và thị trường mận Sơn La; Xây dựng, xin ý kiến mẫu nhãn hiệu (logo), tiêu chí chứng nhận chất lượng, xác định bản đồ khu vực địa lý tương ứng, quy chế quản lý và sử dụng nhãn hiệu chứng nhận Mận Sơn La. Ngày 18/12/2019, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã có Quyết định cấp giấy chứng nhận số 340186 theo Quyết định số 114518/QĐ-SHTT công nhận Nhãn hiệu chứng nhận “Mận Sơn La”. Các sản phẩm được bảo hộ theo Nhãn hiệu chứng nhận “Mận Sơn La” bao gồm: mận quả tươi, mận sấy dẻo, mứt mận nhuyễn và rượu mận. Các sản phẩm chế  biến mang Nhãn hiệu chứng nhận Mận Sơn La phải là các sản phẩm được chế biến từ quả mận giống Tam Hoa được trồng trong khu vực tương ứng với Nhãn hiệu chứng nhận “Mận Sơn La” và đáp ứng các tiêu chuẩn được chứng nhận đối với từng loại sản phẩm. Khu vực điạ lý tương ứng với Nhãn hiệu chứng nhận “Mận Sơn La” bao gồm 38 xã, thị trấn thuộc 5 huyện, thành phố: Huyện Mộc Châu (10 xã, thị trấn), huyện Vân Hồ (4 xã), huyện Yên Châu (6 xã), huyện Thuận Châu (13 xã) và TP. Sơn La (5 xã, phường).

Tập huấn liên kết sản xuất trong tiêu thụ sản phẩm trên địa bàn huyện Thuận Châu

Nhằm quảng bá sản phẩm mang nhãn hiệu chứng nhận “Mận Sơn La”, Dự án đã biên soạn và in ấn 900 quyển cẩm nang giới thiệu nhãn hiệu chứng nhận “Mận Sơn La” - Đặc sản của Sơn La, Hương vị của núi rừng. Cẩm nang được biên soạn song ngữ bằng tiếng Anh và tiếng Việt. Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc QrCode và hệ thống công cụ sổ sách theo dõi, ghi chép thông tin đầu vào. Hệ thống truy xuất nguồn gốc được cung cấp và vận hành bởi nhà cung cấp dịch vụ Smartlife. Ứng dụng này cho phép người sử dụng được phép đăng nhập vào hệ thống quản lý của nhà cung cấp dịch vụ (Smartlife), khai báo các thông tin liên quan đến lô hàng, địa điểm sản xuất, thời gian thu hái, chế biến, bảo quản... Các thông tin sau khi khai báo sẽ được mã hóa trên tem QRcode, các cơ sở, doanh nghiệp có thể tự in tem này hoặc đặt hàng nhà cung cấp dịch vụ để in ấn và gián lên sản phẩm. Ngoài ra, Dự án đã hỗ trợ hỗ trợ in ấn một số công cụ trong hệ thống nhận diện nhãn hiệu chứng nhận Mận Sơn La cho các huyện và các HTX để sử dụng trong thương mại sản phẩm bao gồm: 2000 tờ rơi, 50 poster, 6000 bao bì (thùng mận cứng loại 20kg), 5.000 nhãn mác và 5000 tem sản phẩm để dán trên bao bì.

Sau khi nhãn hiệu chứng nhận Mận Sơn La được bảo hộ, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La đã cấp quyền sử dụng nhãn hiệu chứng nhận cho HTX Dịch vụ nông nghiệp Toàn Phát, HTX Tiến Đạt, của huyện Yên Châu; HTX Dịch vụ phát triển nông nghiệp 19/05, HTX Cây ăn quả Mường Sang của huyện Mộc Châu.

Bên cạnh đó, để nâng cao năng lực cho chủ sở hữu, cơ quan phối hợp quản lý và các cá nhân, tổ chức sử dụng nhãn hiệu; Trung tâm Phát triển nông thôn đã phối hợp cùng với phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, phòng Kinh tế tại các huyện/thành phố, UBND các xã tổ chức tập huấn với các nội dung: Giới thiệu về Nhãn hiệu chứng nhận; Quản lý và sử dụng Nhãn hiệu chứng nhận; Kiểm soát chất lượng sản phẩm mang Nhãn hiệu chứng nhận; Marketing và phát triển thị trường sản phẩm mang Nhãn hiệu chứng nhận theo chuỗi giá trị. Xây dựng liên kết thị trường tiêu thụ sản phẩm Mận hậu mang nhãn hiệu chứng nhận theo chuỗi giá trị thông qua các kênh phân phối như: Siêu thị Big C, Donavi (Công ty Đông Nam Việt), Công ty Hà An , Công ty Biggreen, Công ty Bác Tôm, Cửa hàng Tachimarrt…. tại Hà Nội, Bắc Ninh, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Thanh Hóa, Quảng Nam.

Nhãn hiệu chứng nhận "Mận Sơn La" sẽ là động lực để nâng cao năng lực cạnh tranh của người sản xuất, hợp tác xã và doanh nghiệp trồng, sản xuất và chế biến mận Sơn La cũng như nâng cao hơn nữa hình ảnh của sản phẩm Mận Sơn La trên thị trường phù hợp với định hướng chương trình xây dựng nông thôn mới và tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, góp phần không nhỏ vào công cuộc giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

                                                                 Ánh Nguyệt